Στη διάρκεια της ημερίδας του ΠΣΑΤ, για τις Ελληνίδες αθλήτριες και το 50-50 του Παρισιού, που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 22 Ιουλίου 2024 στην ΕΣΗΕΑ, η Χριστίνα Αμερικάνου ανέφερε:
Ο αθλητισμός θεωρείται ανδρικό πεδίο
Ο αθλητισμός είναι παραδοσιακά ένας τομέας, στον οποίο κυριαρχούν οι άνδρες, η δε πρόοδος όσον αφορά την ισότητα των φύλων παρεμποδίζεται από τις κοινωνικές αντιλήψεις περί θηλυκότητας και αρρενωπότητας, οι οποίες συνδέουν συχνά τον αθλητισμό με «ανδρικά» χαρακτηριστικά, όπως η σωματική δύναμη και η αντοχή, η ταχύτητα και το εξαιρετικά ανταγωνιστικό, ενίοτε συγκρουσιακό, πνεύμα.
Οι γυναίκες παραγκωνίζονται στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων
Παρά τη σταδιακά αυξανόμενη συμμετοχή τους στον αθλητισμό, οι γυναίκες εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται στα όργανα λήψης αποφάσεων των αθλητικών θεσμών σε τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.
Οι άνδρες κυριαρχούν στον προπονητικό χώρο
Το προπονητικό επάγγελμα είναι ένας ακόμη τομέας του αθλητισμού, στον οποίο οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται σημαντικά. Βάσει στοιχείων από επτά κράτη μέλη της Ε.Ε., εκτιμάται ότι μόνο το 20 % έως 30 % των προπονητών(-ριών) σε όλα τα αθλήματα στην Ευρώπη είναι γυναίκες.
Τα στερεότυπα στα μέσα ενημέρωσης
Τα μέσα ενημέρωσης διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση ή στην υποβάθμιση των έμφυλων στερεοτύπων στον αθλητισμό. Πράγματι, η αναπαραγωγή σεξιστικών στερεοτύπων τόσο για τις αθλήτριες όσο και για τους αθλητές από τα μέσα ενημέρωσης συμβάλλει στην περιθωριοποίηση των επιτευγμάτων των γυναικών στον αθλητισμό, λόγω της έμφασης που δίνεται στη θηλυκότητα και στην αισθησιακότητά τους, έναντι της δύναμης και των δεξιοτήτων τους.
Σύμφωνα με την κ. Ρένα Καμπερίδου, καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ που διαμόρφωσε το μάθημα επιλογής «Κοινωνικό Φύλο και αθλητισμός», η άνιση μεταχείριση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (ΜΜΕ) μεταξύ αθλητών και αθλητριών δεν βοηθάει στην προβολή των γυναικείων αθλημάτων και στην εδραίωσή τους στην κοινή γνώμη ως ισάξια προβολής.
Κραυγαλέες κοινωνικές διακρίσεις εντοπίζονται σε όλη την Ευρώπη, στην Αυστραλία (7.4% κάλυψη του γυναικείου αθλητισμού) και στις ΗΠΑ (5% κάλυψη).
Για παράδειγμα, ερευνητικά στοιχεία δείχνουν ότι η προβολή του γυναικείου αθλητισμού στα ΜΜΕ των ΗΠΑ είναι λιγότερη από ό,τι ήταν πριν 25 χρόνια, ενώ υπάρχει μεγάλη γυναικεία συμμετοχή στον αγωνιστικό αθλητισμό. Αντιδρώντας, οι γυναικείες αθλητικές ομοσπονδίες των ΗΠΑ ίδρυσαν το πρώτο Γυναικείο Αθλητικό Δίκτυο (Women’s Sports Network), που εγκαινιάστηκε στις 27 Ιουλίου του 2022.
Στη χώρα μας, η αθλήτρια και ο γυναικείος αθλητισμός είναι «αόρατοι» στα πρωτοσέλιδα του αθλητικού τύπου, δηλαδή δεν υπάρχει καμία αναφορά σε γυναικείο άθλημα. Το κύριο εμπόδιο που αντιμετωπίζει ο γυναικείος αθλητισμός σήμερα, είναι η ορατότητα, όσον αφορά στην κάλυψη και προβολή των γυναικείων αγώνων στα ευρείας κυκλοφορίας και μεγάλης ακροαματικότητας ΜΜΕ.
Το ποσοστό των αθλητριών με δελτίο στα πιστοποιημένα σωματεία είναι κατά πολύ χαμηλότερο από αυτό των ανδρών, 26,4% έναντι 73,6% αντίστοιχα. Από την άλλη πλευρά, η αθλήτρια-όχι ο γυναικείος αθλητισμός-αλλά η αθλήτρια, όταν προβάλλεται «μοντελοποιείται», εμφανίζεται ως σέξι ή ως η αθλήτρια καλλονή-μοντέλο. Με άλλα λόγια, αφαιρείται η αθλητική της ταυτότητα, η αθλητική της ιδιότητα και τα αθλητικά της επιτεύγματα, και αυτό οδηγεί στην υποβάθμιση του γυναικείου αθλητισμού και στην παρεμπόδιση της περαιτέρω ανάπτυξής του, και όχι μόνο. Αναπαράγονται και τα φαινόμενα κατάχρησης εξουσίας, όπως η σεξουαλική παρενόχληση στην κοινωνική περιοχή του αθλητισμού.
Κραυγαλέα γυναικεία υποεκπροσώπηση σε θέσεις διοικητικής ευθύνης στους αθλητικούς θεσμούς, στην αθλητική ιεραρχία, όπως για παράδειγμα στις Διεθνείς Αθλητικές Ομοσπονδίες, στις Εθνικές Ολυμπιακές Επιτροπές και στη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ), η οποία δεν δικαιολογείται στην εποχή μας, που η γυναικεία συμμετοχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκυο έφτασε το 49%, προσεγγίζοντας βαθμηδόν εξισωτικά αυτό των ανδρών και αναμένεται να φτάσει το 50% το 2024 στο Παρίσι!
Ενδεικτικά επισημαίνω ότι, το έτος 2023, στα 99 μέλη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ), μόνο τα 39 είναι γυναίκες.
Εδώ οφείλω να αναφέρω ότι η πρώτη γυναίκα-μέλος της ΔΟΕ εκλέχθηκε το 1981. Το 2004 είχαμε μόνο 10 γυναίκες και 200 άνδρες. Η γυναικεία υποεκπροσώπηση συνεχίζεται και στις 44 αθλητικές ομοσπονδίες της χώρας μας, στις οποίες πρόεδροι είναι 41 άνδρες και μόνο 3 γυναίκες. Το έμφυλο χάσμα στην ηγεσία κυριαρχεί και στα διοικητικά συμβούλια των 44 αθλητικών ομοσπονδιών. Για παράδειγμα, από τα 538 μέλη των διοικητικών συμβουλίων,μόνο το 16% είναι γυναίκες: 85 γυναίκες και 453 άνδρες.
Σήμερα η γυναικεία συμμετοχή στους Ολυμπιακούς αγώνες έφτασε στο 49%. Γιατί απουσιάζουν οι γυναίκες από την αθλητική ηγεσία και τα ΜΜΕ; Γιατί αυτή η ανισότητα;
Η αντίληψη ότι ο κοινωνικός ρόλος της γυναίκας εξαντλείται στο πλαίσιο της οικογένειας, βρήκε αντίθετες πολλές γυναίκες του 19ου αιώνα, όπως την Σταματία Ροβύθη από τη Σύρο και την Κερκυραία Μελπομένη, οι οποίες το 1896, σε ένδειξη διαμαρτυρίας και αντίδρασης για τον αποκλεισμό των γυναικών από τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, διένυσαν την επίσημη μαραθώνια ολυμπιακή διαδρομή, η πρώτη σε 5½ ώρες και η δεύτερη σε σε 4½ ώρες.
Αναλυτικά, στην εφημερίδα Άστυ, με ημερομηνία 31 Μαρτίου του 1896, μαθαίνουμε ότι η Σταματία Ροβύθη από τη Σύρο –35χρονη μητέρα 7 παιδιών– διήνυσε την επίσημη μαραθώνια ολυμπιακή διαδρομή, από τον Μαραθώνα μέχρι το Παναθηναϊκό στάδιο, σε 5½ ώρες. Στον Μαραθώνα ζήτησε από τους χωρικούς να γράψουν σε χαρτί την ώρα εκκίνησης, 8 π.μ., και από δύο αστυνομικούς στο Στάδιο να επιβεβαιώσουν τον τερματισμό στις 13.30. Ιδού το ασθενές φύλο!
Αναφέρεται επίσης, ότι λίγες μέρες νωρίτερα, η Κερκυραία, με το όνομα Μελπομένη (αγνώστων λοιπών στοιχείων) έτρεξε μόνη της από τον Μαραθώνα στην Αθήνα σε 4,5 ώρες, αφού χρειάστηκε ενδιάμεσα να σταματήσει για 10 λεπτά, προκειμένου να φάει πορτοκάλια.
Αυτά έγιναν το 1896, αλλά το αγώνισμα του Μαραθωνίου γυναικών συμπεριλήφθηκε στο ολυμπιακό πρόγραμμα μόλις το 1984, σχεδόν έναν αιώνα αργότερα. Επί εποχή της προεδρίας Coubertin (1896-1925) και στη συνέχεια του Henri de Baillet-Latour (1925-1942) πολλές αθλήτριες, φεμινίστριες και ακτιβίστριες αντέδρασαν και έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ορατότητα-προβολή του γυναικείου αθλητισμού, όπως η Γαλλίδα αθλήτρια και ακτιβίστρια Alice Milliat, η οποία διοργάνωνε γυναικείες Ολυμπιάδες από το 1921 έως το από 1936.
Η Alice Milliat εκπροσωπεί τη γυναικεία αθλητική επιχειρηματικότητα, υπήρξε η πρώτη γυναίκα διοργανώτρια αθλητικών πρωταθλημάτων και ολυμπιακών εκδηλώσεων (sport entrepreneur, Olympic entrepreneur). Διοργάνωνε γυναικεία πρωταθλήματα ποδοσφαίρου και ποδηλασίας (1912-1920), καθώς και Ολυμπιακούς Αγώνες Γυναικών (1921-1936), σε εποχές που η αθλητική δραστηριότητα των γυναικών στιγματιζόταν κοινωνικά.
Στη συνέχεια, το 1917 η Milliat εκλέγεται ταμίας της Γαλλικής Ομοσπονδίας Γυναικείου Αθλητισμού (Fédération des sociétés féminines sportives de France), εποχή που διοργανώνει γυναικεία πρωταθλήματα ποδοσφαίρου και το 1918 εκλέγεται Γενική Γραμματέας. Το 1919 εκλέγεται παμψηφεί Πρόεδρος της Γαλλικής Ομοσπονδίας Γυναικείου Αθλητισμού και αμέσως ζητάει την εισαγωγή του γυναικείου στίβου στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η ΔΟΕ αγνοεί το αίτημα της Milliat για την εισαγωγή του γυναικείου στίβου, οπότε διοργανώνει συνέδριο στο Μόντε Κάρλο του Μονακό, στο οποίο συμμετείχαν πέντε χώρες (Γαλλία, Τσεχοσλοβακία, Μεγάλη Βρετανία, ΗΠΑ και Ισπανία). Εκεί δημιουργεί τη Διεθνή Ομοσπονδία Γυναικείου Αθλητισμού και διοργανώνει τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες Γυναικών (Monte Carlo Women’s Olympics), που πραγματοποιήθηκαν το 1921 στο Μόντε Κάρλο, με αγωνίσματα στίβου και καλαθοσφαίρισης, και με τη συμμετοχή 300 αθλητριών από πέντε χώρες.
Μετά τους Ολυμπιακούς Αγώνες Γυναικών στο Μόντε Κάρλο, η Milliat υποβάλλει και 2η φορά το αίτημα στη ΔΟΕ για την εισαγωγή του γυναικείου στίβου στο πρόγραμμα των Ολυμπιακών Αγώνων. Δεδομένου ότι πάλι το αίτημά της αγνοήθηκε, αποφασίζει να διοργανώσει Ολυμπιακούς Αγώνες Γυναικών στο Παρίσι, την «πατρίδα» του Coubertin, αντί για το Μόντε Κάρλο, και τώρα η ΔΟΕ ενοχλήθηκε πραγματικά. Γιατί ενοχλήθηκε; Επειδή το παρακολούθησαν 20.000 θεατές, και όχι μόνο. Αυτή η διοργάνωση ήταν τόσο επιτυχημένη που η Αυγουστιάτικη έκδοση της εφημερίδας Le Sportif σύγκρινε την Madame Milliat με τον Pierre de Coubertin.
Σε αυτή την γυναικεία ολυμπιάδα του Παρισιού, που έλαβε χώρα στις 20 Αυγούστου του 1922, συμμετείχαν 300 αθλήτριες από τη Γαλλία, τη Μ. Βρετανία, τη Νορβηγία, την Ιταλία, την Ελβετία, την Τσεχοσλοβακία, το Βέλγιο και τις ΗΠΑ.
Η επιτυχία του Παρισιού ενόχλησε πολύ τη ΔΟΕ, η οποία απαίτησε να εξαφανιστεί ο όρος-η φράση Ολυμπιακοί Αγώνες, και μετά από πιέσεις και σειρά διαπραγματεύσεων με την Milliat και τη Διεθνή Ομοσπονδία Γυναικείου Αθλητισμού, μετονομάστηκαν σε «Παγκόσμιοι Αγώνες Γυναικών».
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το παγκόσμιο έμφυλο χάσμα, που δημοσιεύτηκε το 2022 και εξετάζει 146 χώρες, θα χρειαστούμε 132 χρόνια (αντί για 99.5 πριν την πανδημία) για να κλείσει το έμφυλο χάσμα, δηλαδή για να αποκτηθεί η ισότητα-ισονομία των φύλων σε όλους τους τομείς: οικονομία, παιδεία/εκπαίδευση, υγεία, πολιτική, μεταξύ άλλων (Global Gender Gap report, 2022). Είναι γεγονός ότι γίνονται πολλές προσπάθειες, θεσμικά. Ωστόσο, παραμένω πολύ απαισιόδοξη.
Στην Ελλάδα, είμαστε σε καλύτερο επίπεδο από άλλες χώρες, δυστυχώς όμως αυτές είναι χώρες της λατινικής Αμερικής ή οι μουσουλμανικές, οπότε δεν είναι λόγος να χαιρόμαστε. Η υποχρεωτική ποσόστωση στα Δ.Σ. είναι σημαντική και εκεί οδηγούμαστε. Είναι, βέβαια, πολύ σημαντικό γυναίκες να στηρίζουν γυναίκες. Κι εδώ κάπου θα αφήσω την απαισιοδοξία μου πάνω στο συγκεκριμένο κομμάτι και θα πω, πως αν έχουμε γυναίκες να μας εμπνέουν και άνδρες συναδέλφους να μας στηρίζουν, το τοπίο θα αρχίσει σιγά σιγά να αλλάζει».
